Sovet Ensikloediyasının 1926-cı il nəşrində milliyətimiz

1936-cı ildən öncəki bütün sənədlərdə olduğu kimi Böyük Sovet Ensiklopediyasının 1926-cı il nəşrində də Azərbaycan əhalisinin əsas hissəsini təşkil edən və bu gün azərbaycanlı adlanan millət türklər olaraq göstərilmişdir.

1926-1929-cu illərdə Az. SSR-nin rəhbəri olan erməni

Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycandaki problemlərdən, müsibətlərdən birisi də dövlət idarələrində ermənilərin yüksək vəzifə tutmuş olmalarıdır. Bu yazıda həmən yüksək vəzifəlilərdən birisi, Az. SSR Kommunist partiyasının 1-ci katibi olmuş Levon Mirzoyan haqqında kommunistlərin öz mənbələri əsasında məlumat verəcəyik.

Sultan Həsən Sahibqıranın Gürcüstan səfəri və gürcülərlə bağladığı müqavilə

15-ci əsrdə Azərbaycanda olmuş Venesiya elçisi İosafat Barbaro Sultan Həsən Sahibqıranın Gürcüstan səfərində iştirak etmiş və səfərin sonunda gürcülərlə bağlanan müqaviləyə şahid olmuşdur. Barbaro bu səfər haqqında deyir:

“Qamusul Aləm” kitabındaki Aran maddəsi ilə bağlı izah.

Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən və İrandan (həm də xums adı ilə Azərbaycan cəmiyyətindən) maliyyələşən irançılar ağlarının İranda uydurduqları (bax: İnayətullah Rza, “Azərbaycan və Arran” kitabı) nəzəriyyələri təbliğ etmək məqsədi ilə yenə dəridən-qabıqdan çıxıblar.

Şəkildə gördüyünüz kimi Baba Pünhan adlı saxta profildən istifadə edən şəxs Osmanlı ensiklopediyası olan “Qamusul Aləm”dən Aran maddəsi ilə bağlı məlumatı paylaşıb və iddia edir ki, bu onu göstərir ki, güya həmin dövrdə Araz çayından şimaldaki və bizim yaşadığımız torpaqlar Azərbaycan yox Aran adlanırmış. İddiaya cavab olaraq elə “Qamus Aləm” ensiklopediyasında haqqında danışılan Rusiya-İran müharibəsi dövründə rusların bu ərazini necə tanıdığı ilə bağlı məlumat paylaşacağıq. Beləliklə, ruslar harada müharibə aparırdılar və müharibə apardıqları ərazini necə tanıyır, necə adlandırırdılar?

Mərkəzi Müəllimlər İttifaqı Komisiyasının nəşr etdiyi əlifba: “Yaşlılara məxsus əlifba, türkcə qiraət kitabı.”

Az.SSR Mərkəzi Müəllimlər İttifaqı ölkə ərazisindəki yaşlı əhaliyə asan şəkildə əlifbanın öyrədilməsi səbəbi ilə bir komisiya təşkil edir. Və həmən komisiya 1928-ci ildə yaşlı təbəqə üçün nəzərdə tutulmuş bir əlifba kitabı nəşr etdirir. Kitabın adı belədir: “Yaşlılara məxsus əlifba, türkcə qiraət kitabı.”

Aşağıda Milli Kitabxanadan götürdüyüm həmən kitabın üz səhifəsini yerləşdirirəm.

Rəsulzadə: “İsmayıl Bahadır Xan türk idi.”

Son vaxtlar Azərbaycanda Fazil Mustafa, Mənuçöhr Cavanşir (Güntay Gəncalp da deyilir) və bu kimi şəxslər ortaya çıxmış, xüsusi olaraq İsmayıl Bahadır xan, ümumi olaraq isə Səfəvilər/Qızılbşalar haqqında bir çox əsassız iddialar ortaya atmış və şübhə toxumu səpmişdirlər. İsmayılın və ümumən Səfəvi ailəsinin türk olmadığı, şubiyyə (fars) hərəkatına xidmət etmələri, İsmayıl Bahadır Xanın ətrafında şubiyyə hərəkatının üzvü olan şəxslərin olduğu… kimi iddialar bunlardan bəziləridir. Bəs 16-cı əsrdən bu günə qədər yaşamış millətimizin nümayəndələri olan şəxslərin, tarixçilərin, şairlərin… düşüncəsində İsmayıl Bahadır Xan kim idi? Onun milli mənsubiyyəti, dilimiz və dövlətçiliyimizə xidməti haqqında nə düşünürdülər? Bu barədə Rəsulzadə “Bolşeviklərin şərq siyasəti” adlı kitabında deyir:

V. L. Leqkobıtov: “Qubalılar öz vilayətlərini Türküstan adlandırırlar.”

1936-cı ildə SSRİ rəhbərliyi tərəfindən azərbaycanlı saxta milli kimliyi icad edilənə qədər bu torpaqlarda yaşayan insanlar özlərini necə adlandırır və kim olaraq tanıyırdılar? Bu xüsusda 1836-cı ildə Rusiya məmuru V. L. Leqkobıtovun verdiyi məlumat olduqca maraqlıdır. Hazırda insanlarımız Turan, Türküstan kimi adlardan xoflansa da, bunun Türkiyədə başlamış millətçiliklə (türkçülüklə) əlaqədar olduğunu düşünsə də həqiqətdə məsələ tamam fərqlidir. Leqkobıtov deyir:

Zəkəriyya əl-Qəzvini: “Muğan əhalisi türkmanlardır.”

Milliyətimizin tarixən necə adlandığı və hansı adla tanındığı mövzusundaki dəyərli məlumatlardan birisi də 13-cü əsrdə yaşamış fars coğrafiyaçı Zəkəriyya əl-Qəzvininin qeydləridir. O, Azərbaycanın Muğan vilayəti haqqında məlumat verərkən burada yaşayan əhali haqqında deyir:

Keith E. Abbott: “Azərbaycan ölkəsi Rusiya ilə Persiya arasında bölünmüşdür.” |

Azərbaycanın tarixi ərazisinin Dərbənddən Həmədana, Xəzərdən Van gölünə qədər uzandığı və bu ərazinin Rusiya ilə İran arasında bölüşdürüldüyü haqqındaki mənbələrdən birisi 19-cu əsrdə yaşamış və Britanyanın Persiyada baş konsulu olmuş olan Keith Edward Abbottun verdiyi məlumatlardır. O, Təbrizdə baş konsul olduğu zaman verdiyi məlumatda deyir:

Əli ağa Şıxlınskinin hazırladığı hərbi lüğətin adı: Ruscadan Türkcəyə qısa döyüş sözlüyü

Əli ağa Şıxlınski 19-20-ci əsrdə yaşamış Azərbaycanlı həbriçidir. Rusiya imperiyası, Azərbaycan Cumhuriyyəti və SSRİ-də hərbi vəzifələrdə olmuşdur. O, rus dilində olan hərbi terminləri bizim dilimizə çevirmək üçün lüğət hazırlamış və həmin lüğət 1926-cı ildə Bakıda nəşr edilmişdir. Şıxlınskinin hazırladığı lüğəti necə adlandırması o dövrdə dilimizin necə adlandığını, necə tanındığını göstərməsi baxımından əhəmiyyətlidir.